Polska musi dostosować swoją politykę regionalną do wymogów Unii Europejskiej. Dotyczy to zarówno szczebla ogólnokrajowego, jak i regionalnego. Ważnym zagadnieniem w Unii jest demokratyzacja życia społecznego oraz zwiększenie udziału społecznego przy podejmowaniu urzędowych decyzji. Również dla skuteczniejszego rozdziału funduszy strukturalnych w Unii Europejskiej stosuje się zasadę partnerstwa. Wymaga ona prowadzenia konsultacji władz samorządowych i rządowych z partnerami społecznymi zainteresowanymi planowanymi działaniami, co w efekcie zwiększa skuteczność i celowość pomocy.
Najważniejszym podmiotem pomocy strukturalnej w UE są regiony klasyfikowane według nomenklatury NUTS ( Nomenclature of Teritorial Units for Statistics ), a dokładnie rzecz ujmując jednostki NUTS II. Odpowiadające tej nomenklaturze polskie województwa staną się głównymi odbiorcami pomocy strukturalnej, będącej głównym instrumentem realizacji polityki regionalnej.
W celu uzyskania możliwości korzystania ze wsparcia strukturalnego Unii po przyjęciu Polski, regiony muszą już teraz wykonać szereg prac dostosowujących. Zarządy większości województw w Polsce opracowały i przyjęły strategie rozwoju województwa. Konieczne jest także opracowanie Wojewódzkich Programów Operacyjnych oraz w przyszłości opiniowanie Narodowej Strategii Rozwoju Regionalnego. Ważnym aspektem jest także przekazanie Zarządom Województw - w ramach reformy administracyjnej w Polsce - kompetencji w zakresie realizowania niezależnej od rządu polityki regionalnej.
Niestety w czasie opracowywania Strategii rozwoju województw, konsultacje społeczne z organizacjami pozarządowymi były albo symboliczne, albo w ogóle ich nie było. Przykładowo w województwie dolnośląskim organizacje nie zostały poinformowane o fakcie tworzenia strategii. Praktycznie same zorganizowały spotkania z autorami strategii. Będące ich owocem sformułowane na piśmie uwagi nie doczekały się odpowiedzi - chociaż część z nich została uwzględniona w dokumencie.
Podobnie albo jeszcze gorzej było w pozostałych województwach. Podejście do współpracy z organizacjami pozarządowymi nie zmieniło się także przy tworzeniu Wstępnego Narodowego Planu Rozwoju (na lata 2000-2002), który jest przygotowaniem do opracowania Narodowego Plan Rozwoju (do roku 2006). Praktycznie rząd opracował ten plan samodzielnie - bez jakichkolwiek konsultacji społecznych. Nie skorzystano ze współpracy struktur reprezentujących ruchy pozarządowych, takich jak choćby Forum Inicjatyw Pozarządowych, Wspólnota Robocza Organizacji Socjalnych, czy ekologiczna Polska Zielona Sieć.
Tak więc w Polsce ciągle jeszcze brakuje sprawnych mechanizmów i procedur, które gwarantowałyby udział społeczeństwa w podejmowanych decyzjach administracyjnych. Sytuacja ta może być zagrożeniem dla sprawnej obsługi funduszy strukturalnych już po wstąpieniu Polski do Unii. Zarówno sprawujący władze, jak i społeczeństwo będą musiały nauczyć się procedur demokratycznego podejmowania decyzji i udziału społecznego. W przeciwnym wypadku grozi nam krytyka, a nawet dyskwalifikacja zgłaszanych stronie unijnej projektów.
Biorąc pod uwagę obecną sytuację polskie organizacje pozarządowe powinny skoncentrować się na trzech elementach: przygotowaniu Wojewódzkich Programów Operacyjnych, tworzeniu Regionalnych Komitetów Monitorujących oraz na opiniowaniu Narodowej Strategii Rozwoju Regionalnego. Musimy stać się ważnymi partnerami przy realizacji tych działań. Konieczne jest aby w ich przygotowaniu uczestniczyli nie tylko wojewoda i marszałek, przedstawiciele administracji rządowej i samorządowej, biznesu ale również faktyczni reprezentacji organizacji pozarządowych. Z drugiej strony, aby skutecznie wpływać na powyższe działania niezbędne jest nawiązanie współpracy między ogólnopolskimi organizacjami i federacjami.
To ważne. Biorąc udział w procesach programowania rozwoju regionalnego możemy stać się silnym partnerem dla władz, reprezentując jednocześnie środowiska dla których działamy. Musimy być merytorycznie oraz liczebnie silni - wtedy będą się z nami liczyć. Co równie ważne, jeśli staniemy się podmiotami odpowiadającymi kryteriom Unii otworzą się przed nami możliwości pozyskania środków z funduszy strukturalnych.
Piotr Hańderek
Europejskie Centrum Proekologiczne
e-mail: p.handerek@ecp.wroc.pl
www.ecp.wroc.pl