Od wielu lat organizacje przyrodnicze, takie jak np WWF, koncentrują swoje działania na wspieraniu zmian priorytetów Wspólnej Polityki Rolnej - zarówno na szczeblu Unii Europejskiej, jak i poszczególnych krajów członkowskich. Zdobyte doświadczenia wskazują, że wzrasta rola rolnictwa jako czynnika ochrony wielu cennych ekosystemów. Równolegle rośnie akceptacja wynagradzania rolnikom kosztów związanych z ich działalnością na rzecz dobra wspólnego, jakim jest środowisko przyrodnicze.

Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej budzi sporo obaw związanych z zagrożeniami jakie dla ochrony przyrody nieść może przejęcie dotychczasowych zasad funkcjonowania UE. Najbardziej konfliktowym polem, w tym również ze względów społeczno-ekonomicznych, jest rolnictwo, a także przyszłość obszarów wiejskich.
Istnieją co prawda w Unii Europejskiej pewne, choć dopiero rozwijające się, możliwości integrowania polityki rolnej i ochrony przyrody. Jednak w Polsce, podobnie jak w innych krajach przedakcesyjnych, prawie w ogóle nie korzysta się z tych instrumentów. Również polskie priorytety w negocjacjach wskazują, że decydenci nie dostrzegają szans, jakie te instrumenty mogą w przyszłości nieść dla rozwoju obszarów wiejskich.
Integracja ochrony środowiska z innymi działami polityki to jedno z największych wyzwań, jakie stoją przed obecnymi i przyszłymi krajami zjednoczonej Europy. Cel ten wyznaczono już w 1995 roku w V programie środowiskowym Unii Europejskiej i potwierdzono w podpisanym w 1997 roku Traktacie Amsterdamskim, który wprowadził zasadę ekorozwoju jako jeden z zasadniczych celów Unii Europejskiej. Strategia integracji kwestii środowiskowych z innymi działami polityki została skonkretyzowana w trakcie szczytu Komisji Europejskiej w Cardiff w 1998 roku.
W tym kontekście kluczową rolę odgrywa Wspólna Polityka Rolna, z uwagi na jej największe ujednolicenie na szczeblu europejskim, wysokie koszty oraz duży wpływ na środowisko. W ubiegłych latach podjęto wiele działań mających na celu integrację kwestii środowiskowych i przyrodniczych z polityką rolną.
Poważnym krokiem było przyjęcie dyrektywy o rozwoju obszarów wiejskich (dyrektywa UE 1257/1999). Rozporządzenie to zawiera wiele ważnych z punktu widzenia ochrony przyrody elementów, takich jak np. obowiązkowe wprowadzenie w krajach członkowskich programów rolnośrodowiskowych czy rekompensaty za ograniczenia w prowadzeniu działalności rolniczej na obszarach chronionych o randze europejskiej (obszarach sieci Natura 2000).
Należy jednak podkreślić, że przyjęcie powyższej dyrektywy nie daje jeszcze podstawy do stworzenia zintegrowanej strategii rozwoju obszarów wiejskich. Kluczowym problemem ograniczającym realizację programów operacyjnych jest bowiem ich niedofinansowanie. Z 41 miliardów euro, przeznaczonych co roku na rolnictwo, jedynie 10% przeznacza się na rozwój obszarów wiejskich.
Sytuacja ta jest przedmiotem krytyki wielu środowisk - i to nie tylko związanych z ochroną przyrody, ale również ze strony bardziej postępowych rządów krajów UE, a nawet pewnych sił w samej Komisji Europejskiej. Również w perspektywie procesu liberalizacji handlu artykułami rolnymi w ramach Światowej Organizacji Handlu (WTO) dotychczasowe metody bezpośredniego subsydiowania produkcji rolnej nie będą mogły być stosowane na dłuższą metę.
Dyskusje o przyszłym kształcie i reformie Wspólnej Polityki Rolnej nabierają rozpędu. Dla środowisk działających na rzecz ochrony przyrody kwestia ta nie podlega dyskusji. Należy drastycznie zmienić dotychczasowe mechanizmy bezpośredniego subsydiowania rolnictwa, które pochłaniają prawie 90% środków, i z którego korzysta tylko mała, licząca ok. 20% grupa unijnych rolników. Natomiast na kompleksową politykę rozwoju obszarów wiejskich powinno się przeznaczać docelowo co najmniej 75% środków obecnego budżetu rolnego.
Trwają oczywiście spory o konkretne kwoty, ale już dzisiaj można stwierdzić, że strategia rozwoju obszarów wiejskich będzie w przyszłości odgrywała coraz większą rolę. Stanie się ona z pewnością drugim filarem Wspólnej Polityki Rolnej i będzie dysponowała coraz większymi środkami.
Należy dodać, że obszary wiejskie są nie tylko miejscem produkcji żywności, ale pełnią także doniosłą rolę społeczną. Mimo wysokiego poziomu urbanizacji wciąż wielu obywateli krajów Unii mieszka na wsi. W sytuacji malejącego zatrudnienia w rolnictwie oraz nadprodukcji żywności konieczny jest tzw. wielofunkcyjny rozwój terenów wiejskich. Nie znajdujący pracy w rolnictwie mieszkańcy wsi zamiast emigrować do miast mogą pozostać na miejscu prowadząc działalność pozarolniczą. W tym celu konieczne jest wspieranie drobnej przedsiębiorczości na obszarach wiejskich, zarówno w sektorze produkcji (np. przetwarzanie płodów rolnych), jak i usług (np. agroturystyka).
Jednak zainicjowanie i wsparcie takiego rozwoju wymaga szczególnie w krajach przedakcesyjnych odpowiednich funduszy i zmian strukturalnych. Dlatego też niezbędne jest przeznaczenie dodatkowych funduszy na rzecz rozwoju obszarów wiejskich, ważniejszych długofalowo niż bezpośrednie wspieranie produkcji rolniczej. Zasada integracji wymogów ochrony przyrody umożliwi wybór odpowiednich projektów zgodnych z kryteriami ekologicznymi i zasadami ekorozwoju.
W tym kontekście należy zadać zasadnicze pytanie: jakie perspektywy oferuje obszarom wiejskim Unia Europejska? Obecnie powszechnie uważa się, że rolnictwo i poziom jego rozwoju są głównym problemem Polski w procesie akcesyjnym.
Jednak jedną z większych barier w procesie przygotowawczym polskiej wsi do członkostwa w UE jest w rzeczywistości brak wiedzy - szczególnie dotyczącej nowych trendów Wspólnej Polityki Rolnej, a także związanych z nimi perspektyw rozwoju obszarów wiejskich. Barierą jest także brak wiedzy o potencjale, jaki stwarza integracja ochrony przyrody z polityką rolną poprzez już istniejące instrumenty.
Z tego właśnie powodu WWF wspólnie z IUCN Polska rozpoczęły realizację projektu "Integracja Ochrony Przyrody z Polityką Rolną", którego celem jest zebranie niezbędnych informacji na temat zintegrowania polityki rolnej z polityką ochrony środowiska oraz upowszechnienie ich wśród wszystkich zainteresowanych instytucji i osób, a zwłaszcza lokalnych decydentów. Planowane działania mają zainicjować dyskusję na temat oczekiwań oraz możliwości, jakie dotyczących przyszłości polityki wobec obszarów wiejskich.

Peter Torkler

Światowy Fundusz na Rzecz Przyrody - WWF
ptorkler@wwf.pl

Zobacz także:
www.wwf.pl
www.agenda2007.eco.pl