“Edukacja są to zmiany zachowań będące
wynikiem zdobytego doświadczenia”

Herbert V. Prochnow
Wyobraźmy sobie szkołę, której działanie edukacyjne polega na PROJEKTOWANIU, kreowaniu pozytywnych rozwiązań, stymulowaniu edukacyjnych procesów... Wyobraźmy sobie szkołę, która... wychodzi poza szkołę, by wykorzystując potencjał uczniów wraz z mieszkańcami inicjować praktyczne projekty dla rozwiązywania problemów lokalnych. Takie “szkolne” wyobrażenia pojawiły się u podstaw programu Fundacji Partnerstwo dla Środowiska “Szkoły dla Ekorozwoju” (“SdE”).
Szkoła od wieków stanowi ośrodek, centrum życia większości miast, miasteczek i wsi w całej Polsce, ba - także na świecie! Przemierzając jednak Polskę na pierwszym planie zobaczymy niewątpliwie kościół i
Czy możliwa jest szkoła, która... wychodzi poza szkołę?
szkołę. Są to dwa charakterystyczne miejsca, wokół których toczy się miejscowe życie. Szkoła stanowi jeden z takich integrujących punktów. Dlatego w naszym programie od początku staraliśmy się podkreślać właśnie te wartości związane z funkcjonowaniem szkoły, które wpływają na życie i rozwój danej miejscowości.
I tak programem “SdE” staramy się inspirować szkoły do podejmowania w swoim środowisku funkcji związanych z działaniem opinio- i kulturotwórczym. Zachęcamy, by stawały się “żywymi” przykładami zrównoważonego rozwoju, modelowymi centrami życia, pobudzającymi i skupiającymi aktywność mieszkańców, tworząc tym samym dla młodzieży środowisko wychowawcze. W takiej szkole uczeń nie tylko zdobywa wiedzę, ale - współuczestnicząc w projekcie - nabywa praktyczne umiejętności, związane z wdrażaniem “dobrych praktyk” w zakresie tworzenia Lokalnych Centrów Aktywności Ekologicznej.
W ramach “SdE” tworzone są modelowe “gospodarstwa ekologiczne”, wdrażające przyjazne środowisku inwestycje. Rola takich gospodarstw polega na wprowadzaniu autorskich programów nauczania, odzwierciedlających realizowane inicjatywy lokalne, podejmowane wraz z mieszkańcami lub w celu pobudzenia ich do działań na rzecz swojego najbliższego otoczenia.

na Dolnym Śląsku i w całej Polsce
Lepszy świat z Partnerami

„Tworzymy lepszy świat. Świat, w którym warto chronić środowisko. Wspieramy partnerstwo i praktyczne działania dla zrównoważonego  rozwoju” – tak definiuje swoją aktywność Fundacja Partnerstwo dla Środowiska. Aby zachęcić innych do współpracy partnerskiej, Fundacja wydała publikację „Grupy partnerskie. Od idei do współdziałania”. Choć droga od pomysłu do wspólnej realizacji jest zwykle daleka, książka pokazuje, jak można to osiągnąć krok po kroku, przytaczając mnóstwo porad, wskazówek i sugestii oraz kreśląc „mapę korzyści” takiej współpracy. Przytacza także sprawdzone pomysły na budowanie grupy partnerskiej, wykorzystywanie jej potencjału, planowanie wspólnych działań i tworzenie strategii.
W książce duży nacisk położony jest na wpisanie zasady partnerstwa w definicję zrównoważonego rozwoju. „Partnerstwo jest warunkiem zrównoważonego rozwoju, gdyż zapewnia ona współodpowiedzialność różnych sektorów życia publicznego za otaczający świat, a przez to równowagę pomiędzy podstawowymi sferami życia: rozwojem gospodarczym, sprawiedliwością społeczną i ochroną środowiska”....

„Grupy partnerskie. Od idei do współdziałania. Praktyczny poradnik”
pod red. Rafała Serafina, Barbary Kazior i Anny Jarzębskiej
wydanie drugie uaktualnione i poszerzone
Kraków 2005.


Ogólnopolski program “Szkoły dla Ekorozwoju” został zainicjowany w 2001 roku dzięki dotacji Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Wówczas to z szeregu małych projektów wspieranych w różnych częściach Polski udało nam się skierować większy potencjał w 16 regionów kraju i oprzeć swoje działania na regionalnych organizacjach oraz instytucjach. To one najlepiej znają problemy najbliższego otoczenia i w ten sposób są w stanie wzmocnić działanie programu. Szkoły zaś, wspierane bieżącym doradztwem, konsultacjami i szkoleniami mogą przygotować się do pełnienia funkcji lokalnego centrum.
Obecnie najmocniejszym partnerem regionalnym programu jest Fundacja Ekologiczna “Zielona Akcja” z Legnicy. W tej części kraju program realizowany jest przy wsparciu Toyota Social Contribution Fund z Brukseli, zaś partnerem merytorycznym w Polsce jest Toyota Motor Poland z Wałbrzycha. Działania realizowane w ramach “Szkół dla Ekorozwoju na Dolnym Śląsku” najbardziej widoczne są na terenie Wałbrzycha, Ziemi Legnickiej i Kamiennogórskiej. “Zielona Akcja” pełni rolę partnera dla szkół na Dolnym Śląsku, ale jest również strategicznym partnerem dla całego programu. Chcemy, by model z Dolnego Śląska był przenoszony w inne regiony i rozwijany w kolejnych latach. - Program przyczynił się do szerszego spojrzenia na problem ochrony środowiska, wpłynął na twórcze i nowatorskie działania oraz poszukiwanie nowych form pracy - podsumowuje  Małgorzata Baniukiewicz z Zespołu Szkół nr 2 z Wałbrzycha. Zdaniem Grzegorza Szmajdzińskiego ze Starostwa Powiatowego w Kamiennej Górze, program “SdE” jest w tej chwili najbardziej popularnym programem grantowym skierowanym do szkół w obszarze działania partnerstwa dla Ziemi Kamiennogórskiej. - Program nie tylko przyczynił się do wyszkolenia liderów, którzy mogą zajmować się podobnymi działaniami w ramach innych programów grantowych - twierdzi Starostwo. - Dzięki stworzonym ośrodkom aktywności wiejskiej wzmocniona została Grupa Partnerska, bo w konkretnym środowisku istnieje partner czyli szkoła promieniująca na otoczenie. Dzięki jego pomysłom, niedostępnym wcześniej dla ogółu uczestników grupy oraz pozytywnej energii i chęci do pracy, grupa może dotrzeć do określonego środowiska.
Szkoły dla Ekorozwoju działają w całej Polsce. Ich rola polega na wspólnym rozwiązywaniu praktycznych

Małymi kroczkami wpływamy na globalne zmiany środowiskowe
problemów ochrony krajobrazu oraz gospodarowaniu energią, wodą i odpadami. Przykładowe działania, zrealizowane do tej pory, to objęcie opieką przyległego do szkoły terenu lęgowego i utworzenie użytku ekologicznego na terenie ostoi przyrody (Zespół Szkół nr 5 w Barwałdzie Górnym), uruchomienie przyszkolnej oczyszczalni ścieków (Szkoła Podstawowa nr 4 w Zawoi Przysłop) czy zagospodarowanie zabytkowego terenu walcowni jako ośrodka turystyczno-wypoczynkowego (Szkoła Podstawowa im. St. Staszica w Nietulisku Dużym). Naszym założeniem jest integrowanie tych działań z programami lokalnego rozwoju zrównoważonego (np. lokalną Agendą 21).
Program “SdE” jest często wsparciem i przygotowaniem regionu do budowania i podejmowania parnerskich działań. W kilku miejscach w kraju, które zaczynały od realizacji programu szkolnego, obecnie prężnie działają lokalne Grupy Partnerskie. Ich aktywność wielokrotnie przyczynia się do poprawy sytuacji bytowej mieszkańców danego terenu.

Forum dla Płocka

Płock – to przykład miasta, w którym dobrze rozwija się współpraca trzech sektorów, oparta o formułę partnerstwa publiczno-prywatnego. W ramach partnerskiego programu „Forum dla Płocka”, rozpoczętego przez PKN Orlen, Urząd  Miasta Płock i Organizację Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP), uruchomiono specjalny „Fundusz dla Płocka”. Jego celem jest wzmacnianie sektora pozarządowego poprzez udzielanie dotacji organizacjom III sektora, przeznaczonych na realizację wybranych zadań wpisanych do strategii zrównoważonego rozwoju miasta.
Funkcję zarządzania środkami Funduszu Grantowego spełnia Forum dla Płocka, służące doradztwem we wdrażaniu projektu. Ma ono także dostarczać wiedzy o lokalnych problemach rozwojowych oraz zajmować się promocją. Rolą UNDP jest natomiast pośrednictwo w partnerskiej współpracy oraz pomoc w zbudowaniu przejrzystych i stabilnych mechanizmów działania Funduszu. Decyzje o rozdziale dotacji podejmuje Komitet Sterujący, który tworzą osoby obdarzone sporym kapitałem zaufania społecznego – laureaci dorocznych plebiscytów Płocczanina Roku (3 osoby) i laureat konkursu na Lekarza 30-lecia.
Wśród organizacji, które otrzymały granty, znalazły się także te o pro-ekologicznym profilu działania, np. Regionalne Centrum Edukacji Ekologicznej w Płocku i stowarzyszenie ekologiczno-kulturalne „Ziarno”.W zeszłym roku idea „Forum” została zaprezentowana na pierwszej w Europie Środkowo-Wschodniej międzynarodowej konferencji poświęconej odpowiedzialnemu biznesowi, którą zorganizowało w Warszawie Forum Odpowiedzialnego Biznesu, a wzięło w niej udział ponad 300 osób z 18 krajów świata. Zyskała ona na tyle dużą aprobatę zgromadzonych, iż Płock otrzymał propozycję wzięcia udziału w kampanii Global Compact, zogniskowanej na rzecz odpowiedzialnych społecznie działań sektora prywatnego.
wspólne działania

Przy podejmowaniu kolejnych kroków związanych z realizacją planów bardzo ważne jest pojęcie “wspólnego działania”. Każdy, kto choć raz próbował zrealizować jakiś projekt, doskonale zdaje sobie sprawę, że działanie w pojedynkę niestety najczęściej kończy się porażką. Dlatego szkoły podejmujące się realizacji własnych pomysłów zachęcane są przez nas do tworzenia zespołów wspierających i pozyskiwania jak największej liczby partnerów. To oni mogą pomóc zarówno merytorycznie, jak i wspomagając wykonanie poszczególnych etapów. Taka strategia zapobiega sytuacjom, w których nauczyciel zostaje osamotniony ze swoimi pomysłami i - bywa, że także - z pozyskanymi funduszami, jednakże realizację zadań przypłaca ogromnym wysiłkiem. Wówczas efekty tych działań są nietrwałe, gdyż mieszkańcy nie czują się związani emocjonalnie z powstającym oczkiem wodnym, arboretum czy ścieżką przyrodniczo-edukacyjną. Kiedy nad projektem pracuje zespół specjalistów, można uniknąć wielu problemów, związanych chociażby z pisaniem wniosku o jego dofinansowanie. Jak twierdzi Anna Staworowska ze Starostwa Powiatowego w Środzie Śląskiej, wiele trudności przyniosło szkolnym koordynatorom wypełnianie takich wniosków. - Mimo licznych kursów i doświadczeń nie potrafili się wystarczająco poświęcić. Może wynika to z faktu, iż szkoły nie maja jeszcze takiego doświadczenia z wychodzeniem z inicjatywą poza szkołę? Takich problemów można uniknąć działając w zespole, a dodatkowe zaangażowanie do projektu młodzieży i ludności lokalnej pomoże zapobiec przejawom wandalizmu.
Dla młodych ludzi będzie to przede wszystkim szansa podjęcia praktycznych działań i wzbogacenia swoich umiejętności. Młodzież może być zaangażowana na każdym etapie realizacji projektu. Począwszy od planowania działań, po realizację w terenie i kolejne prace związane z rozwojem danego czy podjęciem nowych działań.
Program można dostosować w zależności od wieku biorących w nim udział dzieci. Składa się on z kilku podstawowych elementów. Pierwszym z nich jest wykonanie przeglądu środowiskowego w budynku lub w jego otoczeniu oraz rozplanowanie działań naprawczych.
Szkoły najlepiej pełnią rolę lokalnego centrum aktywności
Dalej odbywa się wykonanie zaplanowanych elementów, np. konkretnej “Szkolnej ostoi przyrody” - przy włączeniu w jego realizację okolicznych mieszkańców, samorządów, firm i innych lokalnych instytucji. W trakcie organizowane są zajęcia edukacyjne i informacyjne, a końcowy - równie istotny - etap to popularyzacja rezultatów podejmowanych działań.
Program “Szkoły dla Ekorozwoju” obejmuje takie zagadnienia, jak tworzenie wspomnianych szkolnych ostoi przyrody czyli gospodarowanie zasobami przyrodniczymi na terenach przyszkolnych. To także tworzenie ścieżek edukacyjnych, przyrodniczych, jak i miejsc odpoczynku dla mieszkańców i turystów: renowacja starych parków, zielonych skwerów czy tworzenie boisk szkolnych.

dzieci uczą dorosłych

W zależności od problemu danej szkoły czy najbliższej okolicy, młodzież wraz z nauczycielem może również podejmować się działań związanych z modernizacjami energetycznymi, wodnymi czy gospodarką odpadami. Ważne, by w tych działaniach uczestniczyli uczniowie wraz z nauczycielami i dyrektorami szkół oraz jak największe grono mieszkańców: rodziców, sąsiadów szkoły, okolicznych firm i instytucji. Realizacja w szkole zadań związanych np. z oszczędnością energii często jest przenoszona do domów uczniów, którzy wykonują później u siebie “audyty energetyczne”, obliczają oszczędności związane z drobnymi modernizacjami i zachęcają swoich rodziców do wymiany żarówek na energooszczędne. W wielu miejscowościach, w których szkoły podjęły się działań związanych z segregacją odpadów dzieci postępują tak również w domach czy regularnie zbierają makulaturę.
Dzięki takim działaniom mamy szansę nie tylko wpłynąć na edukację dzieci i młodzieży, ale również na wzrost świadomości ekologicznej wśród dorosłych. Wiemy przecież, że to rodzinny dom, we współpracy
Dobre praktyki uczniowie ze szkoły przenoszą do domów
ze szkołą, kształtuje młodego człowieka. A współpraca rodziców przy realizacji projektu zapewnia przenoszenie pozytywnych rozwiązań do domów uczniów, a następnie - na całą okolicę. Zapewnia to możliwie najszerszy efekt, jaki mogą dać małe projekciki realizowane w lokalnej skali. Dzięki takim małym kroczkom osób skupionych wokół realizacji określonych projektów możliwe są np. energetyczne modernizacje czy zmniejszenie ilości wytwarzanych odpadów, ale przede wszystkim - zmiana społecznych zachowań.


Tekst: Małgorzata Łuszczek
Fundacja Partnerstwo dla Środowiska
Grafiki: Iwona Front

Zob. w Sieci:
www.ekoszkola.pl/

O potrzebie współpracy – nie tylko na Dolnym Śląsku

Program „Szkoły dla Ekorozwoju na Dolnym Śląsku” (SDE) obecnie prowadzony jest na obszarze działania Grup Partnerskich. W regionie legnickim prowadzi go Grupa Partnerska (GP) „Wrzosowa Kraina”, GP „Porozumienie Wzgórz Dalkowskich”, GP „Dolina Środkowej Odry” oraz GP „Partnerstwo Gór i Pogórza Kaczawskiego”. Takie zawężenie terytorialne odbywa się ze względu na nawiązaną już na danym obszarze współpracę partnerską pomiędzy 3 sektorami: publicznym, prywatnym i społecznym. Zadaniem Programu jest wzmocnienie istniejących Partnerstw i poszerzenie idei współpracy partnerskiej.
W ramach  programu SDE szkoły są przygotowywane do praktycznego rozwiązania problemu w swojej szkole lub jej otoczeniu. Tworząc projekt inicjują one zawiązanie się partnerstwa lokalnego, do którego powinny zachęcić jak najwięcej partnerów. Zyskują ten sposób dodatkową pomoc, a ich działania mają szanse stać się rzeczywiście skuteczne.
Ze strony biznesu do działań na Dolnym Śląsku, ale i w Czechach oraz Austrii, włączyła się Toyota Europe (Toyota Social Contribution Fund), przekazując środki finansowe i wyznaczając firmę Toyota Motor Poland Wałbrzych do pilotażowania tego programu na Dolnym Śląsku. Przedstawiciele firmy biorą aktywny udział we wszystkich warsztatach i spotkaniach, a swoim dobrym przykładem próbują zachęcać inne firmy do takiej formy społecznej aktywności. Na spotkaniach przedstawiają np. swoje dobre praktyki dbania o środowisko w zakładzie pracy.
Można powiedzieć, że Program „Szkoły dla Ekorozwoju na Dolnym Śląsku” udowodnił, jak ważna jest idea współpracy partnerskiej oraz współdziałanie przedstawicieli różnych sektorów, którzy mogą wzajemnie uzupełniać się. Szkoły biorące udział w Programie, wspólnie z Partnerami swoich projektów, nauczyły się w ten sposób rozwiązywać problemy „ze swojego podwórka”. Bardzo często partnerem dla nich był też samorząd, który otwierał się na problemy lokalne, aktywnie włączając się do działania.
W przypadku projektów realizowanych przez szkoły, współpraca partnerów z trzech sektorów wspiera rozwój lokalny. Zwiększa aktywność i solidarność społeczną oraz jest najlepszym przykładem zrównoważonego rozwoju małych społeczności lokalnych. Przy odniesieniu tego do współpracy i przy wsparciu merytorycznym Grupy Partnerskiej - także odnosi się do zrównoważonego rozwoju całego regionu, przy szeroki rozumieniu tego terminu.

Krzysztof Szustka
Fundacja Ekologiczna “Zielona Akcja”