Przemkowskie Bagna to 3 000 hektarów podmokłych łąk porośniętych miejscami krzakami wierzby i łanami trzciny. Nazwę swoją zawdzięczają małemu miasteczku Przemków leżącemu na północnym krańcu województwa legnickiego na Dolnym Śląsku. Do 1992 roku gościły tu wojska sowieckie wykorzystując teren jako lotniczy poligon wojskowy. Dzięki takiemu użytkowaniu nastąpiła renaturyzacja dawnych łąk i pastwisk. Teren uległ sukcesji w kierunku torfowiska i podmokłych, zakrzaczonych łąk. Obszar jest cenny przyrodniczo ze względu na dogodne środowisko dla wielu rzadkich ptaków wodno-błotnych. Aż 14 gatunków tu stwierdzonych (bąk, bocian czarny i biały, trzmielojad, kania czarna, błotniaki, cietrzew, zielonka, żuraw, rycyk, sowa błotna, pokrzewka jarzębata, gąsiorek) jest zagrożonych wyginięciem w Europie, a 3 gatunki (derkacz, bielik, podgorzałka) uznane są za zagrożone w skali światowej. Dla żurawia, derkacza, kszyka i świerszczaka jest to największe stanowisko lęgowe na Śląsku. Od 1979 roku terenem interesuje się grupa przyrodników z Fundacji Ekologicznej Ziemi Legnickiej „Zielona Akcja”, Polskiego Towarzystwa Przyjaciół Przyrody „PRONATURA” oraz naukowcy z Uniwersytetu Wrocławskiego. Dzięki prowadzonym badaniom i podjętym staraniom organizacyjnym w 1984 roku na Stawach Przemkowskich, sąsiadujących z bagnem, został ustanowiony rezerwat ornitologiczny uznany jako ostoja ptaków o znaczeniu europejskim. Teren przyległy był badany tylko częściowo ze względu na jego sposób użytkowania - poligon wojskowy na którym helikoptery ćwiczyły strzelanie wszystkimi rodzajami broni. Przyrodnicy wykorzystując tradycyjne sowieckie święta takie jak 1-go Maja, Dzień Zwycięstwa czy rocznicę rewolucji wchodzili do zakazanej strefy aby prowadzić obserwację. Już w tym okresie oceniano, że jest on bardzo cenny przyrodniczo. Otulina poligonu była użytkowana jako pastwiska. Pod naciskiem rolników i zgodnie z wówczas panującą modą przeprowadzono meliorację pastwisk i łąk zabierając wodę zasilającą bagna. Wybudowano przepompownię do przerzutu wody poprzez obwałowanie do rzeki Szprotawy. Inwestycje te doprowadziły do zachwiania gospodarki wodnej na całym terenie i do przyspieszonej mineralizacji torfu. Problemem stały się częste pożary wysuszonego torfu. Po opuszczeniu poligonu przez wojska sowieckie w 1992 roku przeprowadzone zostały badania przyrodnicze

Przemkowskich Bagien. Wyniki które uzyskano pokazały dodatkowe, nowe atuty tego obszaru. Zniknęły lub znacznie zmniejszyły swoją liczebność gatunki charakterystyczne dla obszarów wodno-błotnych takie jak kulik wielki, rycyki, brodzce krwawodziobe, ale stwierdzono bardzo dużą populację innych cennych gatunków (żuraw, derkacz, cietrzew). Przemkowskie Bagno jest obszarem o dużej wartości przyrodniczej, zwłaszcza dla ptaków siedlisk wodno-błotnych i podmokłych łąk. O wartości tego terenu decyduje położenie w dolinie rzeki Szprotawy, czyniąc z niego naturalny obszar retencji wodnej, mogący w znacznym stopniu zmagazynować wody powodziowe.

Dewastacja urządzeń melioracyjnych, niewłaściwe kierunki zagospodarowania terenów przyległych doprowadziło do sytuacji, że teren ulega przesuszeniu. Ta tendencja powoduje, że możliwości retencyjne są dzisiaj małe, a sukcesja w kierunku leśnym i suchych łąk nie tylko zagraża wartościom przyrodniczym tego terenu, ale również obniża możliwości zagospodarowania nadmiaru wód powodziowych Szprotawy. Potencjalna możliwość opóźnienia i obniżenia fali powodziowej nie została wykorzystana podczas powodzi w lipcu 1997 r. Rzeka Szprotawa wylała podtapiając częściowo miasto Szprotawę. Wody tej rzeki zasiliły Bóbr a następnie Odrę, przyczyniając się do zwiększenia fali powodziowej na tych rzekach. Fundacja Ekologiczna Ziemi Legnickiej “Zielona Akcja” przy współpracy Polskiego Towarzystwa Przyjaciół Przyrody „PRO-NATURA” opracowała projekt - Odbudowa siedlisk dla ptaków wodno-błotnych i małej retencji na obszarze chronionym “Przemkowskie Bagno”. Projekt rozwiąże problemy: zaniku wartościowych siedlisk ptaków wodno-błotnych; zagrożenia powodziowego w dolinie Szprotawy; zmniejszenia atrakcyjności turystycznej terenu; występowania pożarów torfowiska.

Dzięki wsparciu jakie udzieliła Fundacja Partnerstwo dla Środowiska było możliwe rozpoczęcie realizacji projektu. Przyrodnicy zaprosili do współpracy specjalistów od hydrologii i melioracji z Instytutem Inżynierii Środowiska Akademii Rolniczej we Wrocławiu. Opracowywane są zasady wykorzystania wód Szprotawy oraz koncepcja zagospoda-rowania nadmiaru wód do nawadniania polde-rów na Przemkowskich Bagnach. Hydrotechnicy odpowiedzą w jaki sposób można zwiększyć wilgotność terenu bez naruszania interesów innych użytkowników wód ze Szprotawy. Gospodarz pobliskich stawów rybnych nie usuwa mułu który gromadzi się w stawach oraz nie konserwuje należycie grobli co powoduje konieczność utrzymywania stałego dopływu wody z rzeki. Zgromadzenie wody na polderach może zapewnić zasilanie hodowli w okresach niskich stanów wody.

Zespół biologów i gleboznawców przeprowadza inwentaryzacje całego obszaru. Te fundamentalne prace pozwolą na przeprowadzenie w przyszłych latach przedsięwzięć które zahamują negatywne skutki przeprowadzonych prac melioracyjnych oraz umożliwią retencję i renaturyzacja. Mieszkańcy, jak również administracja gminy i województwa jest żywo zainteresowana ochroną tego terenu i współpracuje w zakresie realizacji projektu. Pomysł wykorzystania bagien jako polderów okazał się korzystny zarówno dla ludzi jak i przyrody.

Przemkowskie Bagna mogą udowodnić, że hydrotechnicy i przyrodnicy mogą współpracować i wspólnie podejmować działania zgodne z Agendą 21 dla dobra przyrody i człowieka.

Andrzej Ruszlewicz